Một chiếc cốc tầm thường. Quả thực nó không phải là điều mà ta sẽ quá để tâm khi gọi một cốc bia. Trong suốt khoảng thời gian mà ta có thể dành ra để chọn kiểu bia mình yêu thích - hương vị, nồng độ hoa bia, vị đắng hay ngọt mà ta đang tìm kiếm - ngay cả những người mê bia nhất cũng sẽ không đến trước quầy bar để mà ngẫm nghĩ hay bàn tán xem mình muốn bia được phục vụ bằng loại cốc nào.
Nhưng chắc chắn đã đến lúc chúng ta phải làm vậy. Bởi khi nói đến thứ bia với chất lượng tuyệt hảo, hóa ra cốc đựng bia cũng có thể ảnh hưởng đến hương vị, kết cấu và trải nghiệm thưởng thức gần như nguyên liệu làm nên bia.
Tôi đang ngồi trong tại quầy bar cùng cây bút chuyên viết về bia và cũng là tác giả cuốn A Brief History of Lager (Lược sử Bia Lager), Mark Dredge; người hiểu quá rõ tầm quan trọng của những chiếc cốc thủy tinh đối với những cung bậc tinh tế của hương vị. “ Mỗi loại bia đều khác nhau.” Ông nói, bên một cốc bia. “Mỗi loại bia đều muốn được trình bày theo những cách khác nhau và các loại cốc khác nhau thực sự có thể giúp ích cho điều đó. Chúng có thể làm nổi bật hoặc cũng có thể làm lu mờ những tính chất nhất định.”
Phía sau ông, nằm ngay ngắn trên những chiếc kệ bên trên quầy bar là vô số loại cốc thủy tinh với muôn vàn hình dạng và kích cỡ được để những vị khách lựa chọn. Vừa giải thích, ông vừa ra hiệu về phía hàng cốc bia pint dáng cao và thon thả hơn:
“Khi uống một cốc bia kiểu Đức, anh sẽ muốn bia được rót trong một chiếc cốc như thế. Bong bóng sẽ nổi lên tạo thành một lớp bọt đẹp mắt ở trên, làm nổi bật vị đắng của bia. Nhưng anh sẽ không thực sự muốn như vậy với bia Séc. Với dòng bia lager tuyệt hảo của Séc như Budweiser Budvar, anh sẽ cần một chiếc cốc lớn, bụng tròn để có thể lắc nhẹ làm bia cuộn xoáy, khiến lớp bọt dày bám lên thành cốc và gia tăng độ ngọt mềm tinh tế đặc trưng của mạch nha.”
Đây là lý do chúng tôi có mặt ở đây: ngắm nhìn chiếc cốc đựng Budweiser Budvar mới tinh. Một tác phẩm nghệ thuật và là món đồ thủy tinh đầu tiên được nhà máy bia phía Nam Bohemia đầy tính biểu tượng giới thiệu đến các quầy bar và quán bia trên toàn thế giới suốt nhiều năm.
To rộng, nặng tay, được thiết kế gọn ghẽ để vừa vặn với tay người cầm và với họa tiết sọc ở nửa dưới - ngay khi cầm trên tay, bạn sẽ bắt đầu hiểu được giá trị của thời gian, sự để tâm đến từng chi tiết và sự khéo léo được bỏ ra để tạo ra chiếc cốc. Nó là một điều đáng chiêm ngưỡng, xứng đáng để rót vào loại bia được ủ chậm theo cách truyền thống là khởi nguồn để thiết kế nên chiếc cốc: loại bia chỉ được sản xuất ở cùng một nơi, theo cùng một cách, với cùng bốn nguyên liệu chất lượng trong suốt hơn 125 năm.
Vậy tại sao loại cốc kiểu mới này lại phù hợp đến vậy với Budvar? “Chà, một phần là do truyền thống”, Mark nói. “Nếu anh nhìn vào những bức ảnh nhà máy bia cũ, anh sẽ thấy đây là loại cốc họ sử dụng. Và thiết kế cũ, trường tồn với thời gian này tồn tại là có lý do. Nó có lớp thủy tinh dày để giữ bia lạnh lâu hơn, một điều vô cùng quan trọng. Khi rót bia, bọt khí có thể nổi lên thành cốc, nhưng sau đó lại bám trở lại thành cốc khi nó hạ xuống. Anh có thể thấy lớp bọt đó trong suốt quá trình uống bia và đó thực sự là một phần quan trọng trong văn hóa uống bia của người Séc. Lớp bọt trong cốc được xem là dấu hiệu của chất lượng.
“Cốc của anh cũng có quai, nghĩa là anh không cần cầm vào thành cốc, không cần làm cốc ấm lên bằng tay. Điều này vô cùng thiết thực đối với người phục vụ. Nếu anh đang ngồi uống với một vài người bạn, quai cầm sẽ cho phép nhân viên phục vụ mang được cùng lúc vài chiếc cốc và đặt xuống bàn. Một lần nữa, thiết kế này mang ý nghĩa thiết thực, nhưng nó cũng rất có ích đối với người thưởng thức vì nó nâng cao hương vị và đặc tính của bia.”
Tôi nâng cốc Budvar lên để so sánh với dàn cốc thủy tinh trên kệ sau quầy bar. Rất nhiều thiết kế được trưng bày, nhưng một số rõ ràng là quan tâm nhiều hơn đến logo thương hiệu đầy màu sắc trên tay người uống hơn là nâng cao trải nghiệm thưởng thức bia của họ.
“Điều đó có lẽ đúng,” Mark nói. “Anh nghĩ xem, mọi cốc đựng bia đều có mục đích sử dụng. Điều đó thực sự quan trọng. Chúng phải thiết thực nhưng cũng cần phải đẹp. Chỉ là một vài chiếc cốc thì đẹp hơn những chiếc còn lại.” Rồi ông bật cười. “Không phải tất cả mọi cốc bia sinh ra đều bình đẳng.”
Anh phải ngồi đây trong bao lâu? Tôi hỏi sau mười phút, lùi lại để tránh cái nắng gay gắt xuyên qua ô cửa sổ. Martin Janecký đặt một dụng cụ kim loại trông như dụng cụ phẫu thuật xuống và đưa mu bàn tay lau mồ hôi trên trán. “Đã được ba tiếng rồi, nhưng có lúc sẽ phải ngồi cả ngày.”
Chúng tôi đang có mặt tại một xưởng làm việc ở trung tâm thành phố Praha, một không gian hình vòm rộng lớn nằm bên trong một tu viện cũ, trước tiếng vang rền và sức nóng chói mắt từ một lò nung thủy tinh ngoài trời. Martin là một trong những thợ thổi thủy tinh nổi tiếng nhất thế giới; một người nghệ sĩ vừa giữ cho loại hình nghệ thuật truyền thống này tồn tại vừa thúc đẩy nó hướng tới tương lai bằng sự kết hợp giữa cổ điển và hiện đại trong các tác phẩm của mình.
Kể từ khi học được kỹ thuật thổi thủy tinh từ cha, anh đã dành phần lớn thời gian trong ba thập kỷ để hoàn thiện tay nghề và mở triển lãm trên khắp thế giới. Giờ đây, anh chuyên về các tác phẩm điêu khắc và tượng hình, nhưng xưởng làm việc của anh là nơi lưu giữ một bộ sưu tập các tác phẩm trong suốt sự nghiệp của mình: một kệ treo ly rượu đặt làm riêng ở đây; một mô hình xương người bằng thủy tinh cho lễ hội của những Day of the Dead ở kia.
Trong lúc tôi quan sát, Martin và trợ lý của anh đang thổi một quả cầu thủy tinh nóng chảy lúc gần lúc xa khỏi nguồn nhiệt, nhanh tay tạo hình cho nó bằng đèn khò và các dụng cụ cho đến khi nó bắt đầu mang dáng dấp một bàn tay con người trông giống thật đến kỳ lạ. Sự kết hợp giữa không khí, nhiệt độ và tốc độ khiến nó trở thành một nghề thủ công gần như độc nhất vô nhị.
Sau ngành sản xuất bia, những tác phẩm chế tác thủy tinh có lẽ là mặt hàng xuất khẩu nổi tiếng nhất của Cộng hòa Séc. Cả hai lĩnh vực đều có bề dày lịch sử và truyền thống lâu đời tại vùng đất này; cả hai đều được hoàn thiện qua nhiều thế kỷ và sử dụng đến các kỹ năng được truyền qua nhiều thế hệ. Mặc dù nghề thổi thủy tinh của Séc được biết đến qua tác phẩm những các nghệ sĩ như Martin, nhưng ngành sản xuất thủy tinh họa tiết ‘trong như pha lê’ của Séc mới thực sự làm nên tên tuổi cho quốc gia này trên toàn cầu.
Suốt hàng trăm năm, vương quốc Bohemia là nơi ngự trị của các Hoàng đế, hoàng gia và giới quý tộc. Trong thời kỳ Phục hưng, người ta phát hiện ra rằng nguyên liệu thô ở vùng nông thôn tạo ra thủy tinh mịn hơn và ổn định hơn so với nguyên liệu ở Venice, Ý – đối thủ lớn về sản xuất thủy tinh vào thời điểm đó. Vào thế kỷ XVII, Caspar Lehmann, thợ chế tác đá quý cho Hoàng đế Rudolf II, đã phát triển phương pháp chạm khắc thủy tinh của Séc trên dụng cụ xoay bằng đồng và đồng thau, khai sinh ra phong cách thủy tinh họa tiết trang trí vẫn được ưa chuộng trên toàn thế giới cho đến ngày nay.
Là thương hiệu bia quốc gia của Cộng hòa Séc, được người dân Séc tự hào sở hữu, cốc đựng Budweiser Budvar cũng cần trân trọng và tôn vinh lịch sử của mình. Cốc đựng bia không chỉ cần tính thiết thực, đẹp mắt mà còn phải tái hiện và kể lại câu chuyện của cả quốc gia. Và khi cần tìm đúng người để kể câu chuyện đó, có một lựa chọn quá đỗi hiển nhiên.
Tôi băng qua Praha để đến xưởng làm việc mới của Rony Plesl - nghệ sĩ, nhà điêu khắc, nhà thiết kế và một trong những tên tuổi hàng đầu trên thế giới về nghệ thuật chế tác thủy tinh. Đằng sau những cánh cửa bề thế này là một không gian đẹp đẽ và mới được tu sửa của Rony, náo nhiệt với những nghệ sĩ, nhà sưu tập và nhân vật có sức ảnh hưởng, tất cả đều tập trung ở đây để mừng lễ khai trương xưởng thủy tinh. Bao quanh tôi là các tác phẩm của ông, tự chúng đã nói lên được đẳng cấp của mình. Tôi lang thang giữa những tác phẩm sắp đặt hình khối giống như những viên pha lê sặc sỡ với họa tiết ấn tượng, rồi dọc theo những hàng bình, bát và ly đẹp đến lóa mắt được chế tác tinh xảo. Nằm trong góc là thứ gì đó trông giống như những cành cây, trừ việc chúng là những tác phẩm màu neon tuyệt đẹp ánh lên một sắc xanh lục đầy mê hoặc; đây một phần triển lãm gần đây của ông diễn ra tại bảo tàng V&A ở London.
“Thủy tinh là thứ chất liệu nhiệm màu.” Rony giải thích khi tôi rảo bước bắt kịp ông. “Nó không có cấu trúc tinh thể cố định. Nó vẫn luôn chuyển động.” Đây là một phần nhỏ trong niềm đam mê suốt 40 năm của ông và lý giải phạm vi bao trùm rộng khắp các tác phẩm của ông. Ngoài danh tiếng quốc tế với tư cách là một nghệ sĩ điêu khắc các tác phẩm đồ sộ, những thiết kế sản phẩm và đồ thủy tinh của Rony cũng cho thấy tầm nhìn và gặt hái nhiều giải thưởng. Điều đó có nghĩa rằng ông là một đối tác hoàn hảo để giao phó trọng trách tạo ra loại cốc đựng Budvar mới.
“Tôi thích làm việc với các công ty có lịch sử lâu đời.” Ông nói. “Và Budvar là một trong số đó. Thiết kế cốc cho một nhà sản xuất bia với bề dày lịch sử như Budvar không chỉ là việc thể hiện cá tính của người nghệ sĩ mà còn là việc lưu giữ dấu ấn lịch sử và câu chuyện của nhà máy bia. Với tôi điều đó rất quan trọng.”
Tìm được góc yên tĩnh, Rony đưa cho tôi một chiếc cốc Budvar. “Khi thiết kế ra nó, nguồn cảm hứng lớn nhất của tôi đến từ việc nhìn lại những bức tranh của Josef Lada.”
Với những ai chưa biết thì Lada là một nghệ sĩ người Séc ở đầu thế kỷ XX theo chủ nghĩa hiện đại và là một họa sĩ được Pablo Picasso yêu thích. Những khung cảnh quầy bar theo phong cách biếm họa, mang tính nổi loạn của Lada đã thể hiện hoàn hảo nội thất và phong cách trang trí của những quán bia Séc lúc bấy giờ. “Hình dáng và chi tiết trong tranh của Josef Lada vẫn mang lại cảm giác rất hiện đại.” Rony tiếp tục. “Nhưng chúng cũng mang một yếu tố lịch sử rõ ràng. Trong những bức tranh của ông ấy, tôi có thể thấy các chi tiết của cốc bia Séc cách đây một trăm năm và tôi đã lấy nguồn cảm hứng từ đó để thiết kế hình dáng cho cốc Budvar.”
Ông lần ngón tay theo những chi tiết mà ông đang nói đến: hình dáng rộng, miệng loe, họa tiết sọc chạy dọc thành cốc. “Những chi tiết như thế này cũng là một sự tôn vinh tay nghề chế tác thủy tinh của người Séc. Đây là cốc thủy tinh Séc và ở đây chúng tôi có những người thợ thủy tinh giỏi nhất thế giới. Vì vậy, tôi hy vọng khi mọi người uống bia bằng chiếc cốc này, họ cũng có thể nhìn thấy một phần lịch sử của thủy tinh Séc chúng tôi.”
Rony ngắm nghía tác phẩm của mình và xoay nó dưới nguồn sáng. “Nhưng tôi thực sự rất tự hào khi nghĩ đến việc mọi người trong các quán bia trên khắp thế giới uống bia với chiếc cốc này.” Ông nói. “Bởi vì trong chiếc cốc này, anh có tất cả mọi thứ – lịch sử, thiết kế hiện đại và hương vị tuyệt vời của bia.”
Tất nhiên là ông nói đúng. Nhưng không chiếc cốc nào có thể được tán thưởng cho đến khi nó được rót đầy bia. May thay, nơi tốt nhất để làm điều đó chỉ cách có 2 giờ di chuyển: nhà máy bia Budweiser Budvar ở České Budějovice, Nam Bohemia, nơi từng giọt bia vẫn đang được ủ chậm trong nhiều tháng trong những căn hầm thiêng liêng.
Bước xuống những bậc thang cùng với chuyên gia nếm bia của Budvar, Aleš Dvořák, trên tay là chiếc cốc do Rony thiết kế, chúng tôi băng qua những buồng lớn chất đầy các thùng ủ lạnh. Đoạn, Aleš đưa chiếc cốc Budvar lại gần một chiếc vòi đồng nhỏ và để dòng bia tươi chưa qua tiệt trùng chảy vào.
Vừa dõi theo, tôi vừa nhớ lại những điều mà Mark Dredge từng nói: “Cứ khi nào đi xuống hầm và thấy thợ ủ bia đang uống loại bia này, thì chắc chắn anh ta đang uống bằng một chiếc cốc như thế này. Như vậy anh sẽ có thể thấy được bia, lớp bọt, ngửi được mùi bia một cách chuẩn chỉ, và có thể úp mặt vào chiếc cốc theo đúng nghĩa đen để cảm nhận được tất cả những mùi hương tinh tế mà tao nhã đó.”
Khi dòng bia phun trào như một cơn bão vàng óng bên trong chiếc cốc, tôi ngay lập tức hiểu ra ý ông. Và khi bia được rót đầy và lắng xuống, những họa tiết thủy tinh tôn lên sắc vàng hổ phách đầy mê hoặc và lớp bọt trắng dày xốp trên cùng.
Tôi làm một hơi thật dài và thật không thể tin được. Và rồi tôi nhận ra. Tôi đã hiểu được. Khi kết hợp cùng nhau, chiếc cốc này và loại bia này phối hợp nhịp nhàng, thổi hồn vào các nguyên liệu trong quy trình nấu bia ròng rã của Budvar và nâng tầm hoàn hảo những điều làm nên sự độc đáo của loại bia này: hương hoa bia phảng phất trong lớp bọt thơm và độ thanh nhẹ sảng khoái hòa cùng chất bia sánh quyện đậm đà hương vị mạch nha.
Bằng việc kết hợp hai nghệ thuật nổi tiếng thế giới của Séc là nấu bia và chế tác thủy tinh, Budvar đã tạo ra điều hiếm có: một chiêc đựng cốc bia với chủ đích rõ ràng, một vẻ đẹp hoàn mỹ và thiết kế không chỉ kể lại một câu chuyện mà còn tôn vinh truyền thống và nâng tầm trải nghiệm thưởng thức thứ bia bên trong nó.
Những người yêu bia trên toàn thế giới, đã đến lúc phải coi trọng chiếc cốc bia của bạn. Và một khi đã thử, bạn sẽ hiểu vì sao.
